Եթե Սևանա լիճը կորցնենք՝ մեր պարենային անվտանգության վրա կարելի կլինի մեծ խաչ քաշել. Ինգա Զարաֆյան
2023 թվականի հուլիսի 3-ի դրությամբ Սևանա լճի մակարդակը նախորդ տարվա նույն օրվա նիշից ցածր է 19 սանտիմետրով։ Մայիս-հունիս ամիսների ընթացքում Սևանա լճից ոռոգման նպատակներով բաց է թողնվել 69 միլիոն 719 հազար մ³ ջուր։ Այս պայմաններում կառավարության առաջարկով ԱԺ-ն հուլիսի 12-ի արտահերթ նիստում օրենք ընդունեց, որով նախատեսված 170 մլն մ³-ից բացի թույլատրվեց լճից վերցնել ևս 70 մ³ ջուր:
Սևանա լճի էկոհամակարգի վրա՝ ամեն տարի կառավարության ընդունած նման որոշումների ունեցած հետևանքները գնահատելու համար Panorama.am-ը դիմեց «ԷկոԼուր» ՀԿ նախագահ, բնապահպան Ինգա Զարաֆյանին:
Panorama.am-Տիկին Զարաֆյան, այս տարի ունենք Սևանի մակարդակի էական բացասական բալանս և, անտեսելով այն, կառավարությունը կրկին որոշեց Սևանից լրացուցիչ ջրառ իրականացնել, ինչպե՞ս այն կազդի լճի էկոհամակարգի վրա:
Ի. Զարաֆյան-Ամեն անգամ, երբ լրացուցիչ բացթողումներ են լինում, փաստորեն, մասնագետների որևէ հիմնավորում այն մասին, որ այդ բացթողումներն ուղղակի սպանում են Սևանա լիճը, հաշվի չեն առնում, ոչ մի բան չի օգնում: Մարդիկ որոշում են և սկսում են բացթողումները: Չեն հասկանում, որ Սևանն արդեն չի դիմանում այդ բացթողումներին: Արդեն երրորդ տարի Սևանը ծաղկում է, իսկ այս տարի վաղ սկսեց ծաղկել, ինչը նշանակում է, որ մենք սևանը տեսնում ենք ճահճացման գործընթացում:
Ասեմ, որ այս տարի Սևանից բացթողումները սկսեցին մոտ մեկ ամիս շուտ, քան անցած տարի էր, և բացատրում են, թե այն պայմանավորված է ֆերմերների պահանջարկով: Ի՞նչ է նշանակում դա, եթե մենք գիտենք, որ մարտ ամսից սկսած մենք ունեինք տեղումների այնպիսի պատկեր, երբ գրեթե ամեն օր անձրևներ էին գալիս:
Չեմ կարծում, որ այս տարի է ձևավորվել ֆերմերների այդ պահանջարկը, այն շատ ավելի շուտ է եղել՝ նախորդ տարի, երբ 7-8 ամիս առանց անձրևների և տեղումների եղանակ ունեցանք: Հիմնվելով այն ժամանակ եղած պահնաջների վրա՝ ձևակերպել են այս նորը: Այդ հիմնավորումը չի համապատասխանում իրականությանը, որովհետև, կրկնեմ, մարտից սկսած մենք ունեցել ենք անձրևոտ օրեր: Բացատրությունը, թե պահանջարկ կար, դրա համար մենք մեկ ամիս շուտ ենք սկսել Սևանա լճից ջրի բացթողնումը, չի համապատասխանում իրականությանը:
Ջրային պետական կոմիտեի մյուս հիմնավորումն էլ այն է, թե մեր ջրամբարները գրեթե դատարկ են: Այո՛, դատարկ են: Ամեն տարի այս հայտարարությունները մենք լսում ենք ու ոչ մի բան չի արվում, որպեսզի ջրամբարներից ջրի կորուստները պակասացնեն: Ջրամբարը հիդրոտեխնիկական օբյեկտ է, պա՞զ չէ, որ եթե այն մարդու կողմից է կառուցված, ապա ինքը պահանջում է, ինչ որ վերանորոգում, պարբերական սպասարկում: Ոչ մի բան չի արվում, մենք ունենք ջրամբարների վատ վիճակ:
Panorama.am-Ի՞նչ կասեք ոռոգման համակարգի մասին:
Ի. Զարաֆյան-Այս պայմաններում մենք ունենք ջրի մինչև 70% կորուստ, սա նշանակում է որ Սևանա լճից բաց թողած ջուրը, ուղղակի չի հասնում գյուղացուն և չի բավարարում այդ պահանջարկը՝ ուղղակի կորում է անպիտանի վիճակում գտնվող ոռոգման համակարգում:
Panorama.am-Ի՞նչ է Սևանա լիճը մեր համար:
Ի. Զարաֆյան-Եթե մենք չհասկանանք, որ մեր պարենային անվտանգությունը, երևի 90 %-ով կախված է Սևանա լճից, և եթե Սևանա լիճը մենք կորցնենք՝ մեր պարենային անվտանգության վրա կարելի կլինի մեծ խաչ քաշել: Եթե մենք այն չհասկանանք, ապա այդ խաչը, վերջին հաշվով, կդրվի:
Սևանա լիճը ինքնակարգավորվող ինքնատիպ էկոհամակարգ է, այն ուղղակի ջրի պաշար չէ: Մենք ուենք Սևանա լճի շատ լավ սահմանում ՝ ազգային հարստություն և այլն, բայց մենք պետք է հասկանանք, որ այն նաև շատ մեծ տարածաշրջանի ջրային բալանսի կարգավորող դերակատարություն ունի:
«Սևանա լճի մասին» օրենքով հստակ ասված է, թե ինչ չի կարելի անել Սևանա լճի ջրավազանի հետ, իսկ մենք ինչ ասես անում ենք, այդ կետերը խախտվում են և մենք ոչ մի դրական արդյունք չենք ունենում նաև լճի մակարդակի բարձրացման առումով: Արդեն 4-րդ տարին է, ինչ ունենք Սևանա լճի մակարդակի բացասական բալանս: Բոլոր բնապահպանները պնդում են, որ չի կարելի այդ բացասական բալանսը պահել և պետք է կամաց-կամաց, փոքր-փոքր չափերով մակարդակը բարձրացնել:
Եթե դու մակարդակի բացասական բալանս ունե՝ ինչպե՞ս ես հիմնավորում, որ պետք է Սևանա լճից ջուր վերցնես: Ավելին ասեմ՝ այդ բացասական բալանսը գումարվելով բերել է նրան, որ լճի մակարդակն այնքան ցածր է, որ այդ 170 մլն մ³-ը, որը օրենքով կարելի է վերցնել Սևանա լճից, արդեն իսկ չի համապատասխանում իրականությանը: Լսելով մեր հիդրոլոգներին՝ համոզվում ենք, որ ջրառի այդ սահմանը պետք է արդեն գրեթե երկու անգամ քիչ լինի:
Այսինքը՝ տեսնում ենք, որ այստեղ շատ լուրջ խնդիրներ կան, այդ խնդիրները չեն լուծվում, ուղղակի պետք է ջուր՝ Սևանա լճից ամեն ձևով ապահովում են այդ ջրի պահանջարկը ու ոչ մեկը չի նայում, թե այն հասնում է գյուղացուն, թե ոչ: Իհարկե պետք է ջուր, բայց ենք թողնում, բայց ի՞նչ է լինում այդ ջրի հետ, ինչպե՞ս է լինում, ինչո՞ւ պետք է մենք նման քայլերի դիմենք՝ ոչ ոք դրանք չի վերլուծում և և ոչ ոք նոր քայլ չի անում, որպեսզի այդ նույն վատ վիճակը չկրկնվի մյուս տարի:
Panorama.am-Սևանի էկոհամակարգի վրա ազդող մյուս բացասական գործոնների վերացման առումով առաջընթաց կա՞:
Ի. Զարաֆյան -Բոլոր այն գործոնները, որոնք բացասական են ազդում Սևանա լճի վրա՝ ուղղակի մեծանում են: Գիտենք, որ զբոսաշրջիկների հոսքը մեծանում է դեպի լիճ, բայց նրանք գնում են ուղղակի հաց ուտելու: Լճի ափամերձ օբյեկտները դարձրել են ոչ թե Սևանա Լճի հանգստյան գոտի, այլ հաց ուտելու գոտի և այդ թափոնները լցվում են Սևան, և եթե Սևանը կանաչի, ապա իր ռեկրեացիոն նշանակությունը կկորցնի, ինչը շատ վատ կանդրադառնա հենց Սևանա լճի հարակից բնակավայրերի բնակիչների վրա, որոնք ապրում են միայն դրանով: