Ինչպե՞ս Հայաստանում անցավ հայտարարագրել եկամուտները և, ընդ որում, նաեւ ստանալ հարկային հաշվանցումներ

2023 թվականից Հայաստանում սկսվել է հանրապետության բոլոր ռեզիդենտ քաղաքացիների եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրումը։ Արդեն մինչև 2024 թվականի մայիսի 1-ը հայտարարատուների առաջին խումբը պետք է հարկային հայտարարագիր ներկայացնի։ Քաղաքացիների եկամուտների հայտարարագրման համակարգին զուգահեռ կառավարությունը ներդրել է "խրախուսման միջոցներ", որոնք, ինչպես ավելի վաղ հայտարարվել էր, տրամադրվելու են սոցիալական վարկերի տեսքով: Թե ինչ պետք է իմանալ համընդհանուր հայտարարագրման մասին և ինչպես պատրաստվել դրան՝ ԱրմԻնֆո-ի հետ զրույցում պատմել է ՀՀ ֆինանսների փոխնախարար Արման Պողոսյանը:

Սկսենք նրանից, թե ով և երբ պետք է հաշվետու լինի իր եկամուտների  համար:

Գործընթացը կազմակերպվելու է երեք փուլով, տարեցտարի ավելանալու է այն մարդկանց շրջանակը, որոնք պարտավոր են ներկայացնել հայտարարագիր։ Համակարգի ներդրումը կավարտվի 2025 թվականին։

Առաջին փուլում 2023 թվականի եկամուտների հայտարարագիր պետք է ներկայացնեն այն քաղաքացիները, որոնք 2023 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ զբաղեցնում են համայնքային կամ պետական պաշտոններ՝ "Պետական ծառայության մասին" օրենքին համապատասխան։ Բացի այդ, առաջին փուլում ընդգրկվել են 2023 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ՀՀ ռեզիդենտ առևտրային կազմակերպությունների մասնակից (բաժնետեր, բաժնեմասային սեփականատեր, անդամ) հանդիսացող ՀՀ քաղաքացիները, ովքեր 2022 թվականի արդյունքներով հայտարարագրել են 1 մլրդ դրամ և ավելի համախառն եկամուտ, ինչպես նաև այն քաղաքացիները, ովքեր "Փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին" ՀՀ օրենքի համաձայն, իրական շահառու են համարվում, և նրանք, ովքեր 2023 թվականին ստացել են 20 մլն դրամ և ավելի փոխառություն:

Առաջին խմբի շահառու կլինի, ինչպես սպասվում է, մոտ 300-400 հազար քաղաքացի։

2024 թվականի հաշվետու տարվա համար հայտարարագիր են ներկայացնելու այն քաղաքացիները, ովքեր մասնավոր հատվածում վարձու աշխատողներ են, և նրանք, ովքեր քաղաքացիաիրավական պայմանագրով եկամուտ են ստացել:

2025 թվականին հայտարարատու կդառնան մնացած բոլոր ռեզիդենտ քաղաքացիները։ 

Հայտարարագրերը պետք է ներկայացնել մինչև հաշվետու տարվան հաջորդող յուրաքանչյուր տարվա մայիսի 1-ը:

Հարկ է նշել, որ եկամուտների մասին հայտարարագիր ներկայացնելու պարտականությունից ազատված են բոլոր անչափահաս անձինք:

Ինչպե՞ս է ընթանալու բուն գործընթացը:

Հայտարարագիրը նախապես կլրացվի հարկային մարմնի կողմից. դրանում ավտոմատ կերպով մուտքագրվելու են գերատեսչության տրամադրության տակ գտնվող տվյալները: Տվյալները կձևավորվեն Պետեկամուտների կոմիտեի կողմից տվյալների բազայում առկա տեղեկությունների հիման վրա (աշխատավարձային պատմություն, բոլոր հարկային գործակալների կողմից վճարված եկամուտներ): Հարկային մարմինների համար աղբյուր կարող են լինել նաև երրորդ անձինք. դա միջազգային փոխանակումն է, հարցումները, հարցաքննությունները, փորձագետները:

Հայտարարագրման համակարգում յուրաքանչյուր ֆիզիկական անձ կունենա նույնականացված հաշիվ: Հայտարարատուն, հարկային մարմնի կողմից տրամադրված նույնականացման տվյալներով մուտք գործելով հարկային հաշվետվությունների էլեկտրոնային համակարգ, կկարողանա ստուգել իր համար նախապես լրացված հայտարարագիրը, անհրաժեշտության դեպքում կատարել փոփոխություններ և լրացումներ, որից հետո մինչև յուրաքանչյուր հաշվետու ժամանակաշրջանին հաջորդող հարկային տարվա մայիսի 1-ը հաստատել հայտարարագրի վերջնական տարբերակը:

Մասնավորապես, եթե հայտարարագրում ներառված չեն եղել տվյալներ, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով անհասանելի են եղել հարկային մարմնին, օրինակ, հարկային գործակալ չհանդիսացող ֆիզիկական անձանցից ստացված եկամուտները (օրինակ ՝ անշարժ գույքը վարձակալության տրամադրելու համար), ապա հայտարարատուն պետք է ինքը ավելացնի այդ տեղեկատվությունը, և միայն դրանից հետո հաստատի:

Վերջերս Հայաստանի Պետեկամուտների կոմիտեն նախաձեռնել է  օրենսդրական  փոփոխություններ, որոնք հարկային մարմնին  թույլ  են  տալիս հարկ վճարողից պահանջել բանկային գործառնությունների  վերաբերյալ քաղվածք ՝ առանց դատարանի որոշման առկայության:  Փորձագիտական հանրությունը հայտարարել է, որ այս նախաձեռնության հավանության արժանանալու դեպքում հարկայինը կկարողանա քաղաքացիների  ՊԵԿ ավտոմատ համակարգով գեներացված եկամուտների տվյալները համեմատել բանկային քաղվածքով ստացված թվի հետ և քաղաքացիներից բացատրություն պահանջել չհայտարարագրված և, համապատասխանաբար, չվճարված հարկերի վերաբերյալ: Մինչդեռ, համակարգի ներդրման ժամանակ կառավարությունում վստահեցնում էին, որ այն հարկային բեռի աճ չի ենթադրում...

Մենք նախկինում բազմիցս հայտարարել ենք, որ եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը նպատակաուղղված չէ հարկելու որևէ եկամուտ, որը ենթակա չէ հարկման, մենք չենք նախատեսում հարկային դրույքաչափի բարձրացում կամ որևէ պահումների սահմանափակում: Այլ բան է, որ ՊԵԿ-ը որդեգրում է վարչարարության նոր գործիքներ, այդ թվում՝ իր համար ապահովելով բանկային գաղտնիքին որոշակի հասանելիություն, ինչը համահունչ է համաշխարհային գործընթացներին ։

Ուշացրել են հայտարարագիր ներկայացնելը, մոռացել են ինչ-որ բան մտցնել  կամ սխալ են թույլ տվել. արդյո՞ք այդ դեպքում հայտարարատուի  համար  նախատեսվում են պատասխանատվության միջոցներ:

Նշված ժամկետում հայտարարագիր չներկայացնելու համար պատասխանատվության միջոցները սահմանված են Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 169.1-րդ հոդվածով: Այսպես. եթե հայտարարագիրը ժամանակին չի ներկայացվել, նախատեսված է նախազգուշացում: Եթե ձեր հայտարարագիրը ներկայացվել է ավելի քան 30 օր ուշացումով, ապա տուգանքը կարող է կազմել նվազագույն աշխատավարձի հնգապատիկից մինչև հիսնապատիկի չափով: Եվս 30 օր լրանալուց հետո տուգանքի չափը կրկնապատկվում է, կամ, որոշակի դեպքերում, կիրառվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի սույն հոդվածով սահմանված առավելագույն տուգանքի չափը:

Հարց, որը շատերին է հետաքրքրում, եւ որին այսօր որոշակի պատասխան չի ստացվել. արդյո՞ք  պետք է ներկայացված հայտարարագրում ներառել  դրամական փոխանցումները ֆիզիկական անձանց,  մասնավորապես,  աշխատանքային միգրանտների կողմից արտասահմանից հարազատներին փոխանցված գումարները,  եւ արդյո՞ք դրանք կհարկվեն:

Հայտարարագրման տրամաբանության շրջանակում բոլոր եկամուտները պետք է նշվեն հարկային հայտարարագրում, անկախ այն բանից, թե արդյոք դրանք ենթակա են հարկման, թե ոչ: Մենք ունենք նվիրատվության ինստիտուտ, որի համաձայն, քաղաքացու կողմից իր տնօրինած եկամտից ուղարկվող դրամական միջոցները (ծագման երկրում հարկեր վճարելուց հետո) հանդիսանում են նվիրատվություն և ենթակա չեն հարկման գործող օրենսդրության շրջանակներում:

Խնդիրն այն է, որ հարազատներին գումար փոխանցելիս ոչ ոք չի մտածում նվիրատվության փաստը հաստատող հատուկ փաստաթուղթ ձևակերպելու մասին, չկա նման մշակույթ, հետևաբար, հարցը բաց է մնում: Այս հարցի շուրջ քննարկումները բավական բուռն մթնոլորտում են անցնում, սակայն խնդրի բացահայտման դեպքում, եթե գումարը փոխանցողը հայտարարի, որ դա նվիրատվություն է եղել, ապա այն պետք է համարվի այդպիսին: Ամեն դեպքում, գումարը պետք է արտացոլվի եկամուտների հայտարարագրում և համաչափ նվազեցնի հարկային պարտավորությունները:

Ինչ վերաբերում է կոնկրետ այլ երկրներում ՀՀ քաղաքացիների ստացած եկամուտներին (աշխատանքային միգրանտներին), ապա դրանք, ըստ էության, առաջնահերթ պետք է հարկվեն ծագման երկրում: Բացի այդ, գործող օրենսդրությամբ ՀՀ քաղաքացիների կողմից արտերկրից ստացված եկամուտները Հայաստանում չեն հարկվում, եթե դրանք արդեն հարկվել են ծագման երկրում ավելի բարձր դրույքաչափով: Ասենք, եթե այն երկրում, որտեղ եկամուտ է գեներացվել, եկամտահարկի դրույքաչափը 18% է, ապա Հայաստանում պետք է վճարվի 2% տարբերություն, իսկ եթե հակառակը՝ ՀՀ - ում հայտարարատուն հարկ չի վճարում, բայց չի էլ նվազեցվում նրա հարկային բեռը այդ 2%-ի չափով: Ընդ որում, պահանջվում է ներկայացնել հարկի վճարման մասին փաստաթուղթ այն երկրի հարկային մարմնի կողմից, որտեղ եկամուտ է գեներացվել: Սակայն այս նախաձեռնության շրջանակում կառավարությունն առաջարկել է անցումային շրջան սահմանել, և առաջիկա 5 տարիների ընթացքում (սկսած 2023 թվականից) հրաժարվել այդ պահանջից, եթե ամսական եկամտի չափը չի գերազանցում 1 մլն դրամը կամ 2,5 հազար դոլարը (տարեկան 12 մլն դոլար)։

Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե բանկային քարտիս մուտքագրվել է այնքան փոքր գումար,  որ SMS չեմ ստացել և մոռացել եմ դրա մասին: Կամ, երբ խոսքը վերաբերում է նոր  չափահաս դարձած քաղաքացիների եկամուտներին, որոնք գոյանում են բացառապես "գրպանի ծախսերի" համար տրված միջոցներից։ Արդյո՞ք այդ միջոցները ենթակա են հայտարարագրման:

Օրենքի տեսանկյունից՝ յուրաքանչյուր դրամ համարվում է հայտարարագրման և հարկման ենթակա եկամուտ, բացառությամբ ՀՀ Հարկային օրենսգրքի 147-րդ հոդվածում նշված դեպքերի (նվազող եկամուտներ): Այնտեղ նշվում է, որ հարկման բազան որոշելու նպատակով նվազեցված եկամուտներ, ի թիվս այլնի, համարվում են. Ժառանգության և (կամ) նվիրատվության կարգով ֆիզիկական անձանցից ստացված գույքը և (կամ) դրամական միջոցները:

Համակարգի ներդրման ժամանակահատվածում Ֆինանսների նախարարությունը հայտարարում էր, որ նախաձեռնության շրջանակում նախատեսվում է մոտիվացիոն բաղադրիչ ՝ սոցիալական ծախսերի համակարգի ներդրման տեսքով։ Նշվում էր,  որ հայտարարագրեր ներկայացնող անձինք հնարավորություն կունենան հարկային տարվա ընթացքում իրենց կամ իրենց ընտանիքի որոշ անդամների կատարած առողջապահության, կրթության և բնակարանային ապահովության ծախսերի չափով նվազեցնել հարկային պարտավորությունները ՝ դրանք հաստատելով հաշվարկային փաստաթղթերով: Ի՞նչ հարկային հաշվանցումների կարող է հավակնել հայտարարատուն այսօր:

Հաշվի առնելով բյուջեի ծանրաբեռնվածությունը՝ սկզբնական փուլում որոշում է կայացվել որպես սոցիալական ծախս ճանաչել մարդկային կապիտալի զարգացմանն ուղղված ծախսերը, մասնավորապես, կրթության և առողջապահության գծով։ Բնակարանային ապահովման գծով նման հնարավորություն չի տրամադրվել, քանի որ այսօր այս հարցի լուծման համար գործում է ավելի գայթակղիչ գործիք' ի դեմս առաջնային շուկայից հիփոթեկով բնակարան ձեռք բերելու դեպքում եկամտահարկի վերադարձի:

Արդյունքում՝ հաջորդ տարվանից հայտարարատուն կարող է օգտվել հարկային հաշվանցումից ՝ Հայաստանում գործող ապահովագրական ընկերություններից բժշկական ապահովագրության փաթեթ ձեռք բերելիս: Այստեղ նկատի է առնվում կամավոր բժշկական ապահովագրությունը, որը կիրականացվի համընդհանուրից զատ։ Եկամտահարկի հաշվանցումից հնարավոր կլինի օգտվել նաև Հայաստանի կրթական հաստատություններում (նախադպրոցական, տարրական, հիմնական, միջին, նախամասնագիտական (արհեստագործական), միջին, բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթական ծրագրերով) ուսման վարձը վճարելիս:

Ընդ որում, առողջապահության համար փոխհատուցվող սոցիալական ծախսերի առավելագույն չափը կկազմի 50 000 դրամ, կրթության համար՝ տարեկան առավելագույնը 100 000 դրամ:

Կարևոր է նաև նշել, որ ֆիզիկական անձի կողմից իր և իր ընտանիքի անդամների վրա բոլոր ուղղություններով կատարված փոխհատուցվող սոցիալական ծախսերի առավելագույն գումարը կկազմի տարեկան 100 000 ՀՀ դրամ: Այդ հնարավորությունից կարող են օգտվել ընտանիքի բոլոր անդամները։

Այսինքն, հարկային հաշվանցումից, ասենք, երեխայի ուսման վարձը վճարելիս, միաժամանակ կարող ենք օգտվել և ես, և ամուսինս, և, նույնիսկ, սկեսու՞րս։ Եվ՝ յուրաքանչյուրը 100 հազար դրամի չափո՞վ։

Մեկ երեխայի գծով հարկային հաշվանցումից կարող եք օգտվել և դուք, և ձեր ամուսինը, իսկ ահա սկեսուրը՝ ոչ։ Ըստ օրենքի՝ ընտանիքի անդամներին դասվում են ամուսինները, ծնողները, երեխաները, որդեգրողները և որդեգրվածները: Այսինքն՝ ձեր և ձեր ամուսնու համար ընտանիքի անդամներ են համարվում երեխաներն ու ծնողները, իսկ սկեսուրը կարող է եկամտահարկից հաշվանցում ստանալ որդու, նրա կրթության կամ առողջապահության ծախսերի գծով։

Կարո՞ղ եմ արտահերթ ներկայացնել իմ հարկային հայտարարագիրը և օգտվել հարկային հաշվանցումից:

Գովելի ձգտում (ժպտում է): Բայց հարկային հաշվանցումից օգտվելու համար Դուք ստիպված կլինեք սպասել ձեր հերթին:

Նաիրա Բադալյան