Շինարարության ծավալը և ոլորտին տրված վարկերն աճել են. փորձագետը մատնանշում է «բում»-ին նպաստող գործոնները

Հայաստանում նախորդ տարվա 11 ամսում՝ հունվար-նոյեմբերին, իրականացվել է 492 մլրդ 933.5 մլն դրամի շինարարություն, որը 15.6 տոկոսով ավել է 2022-ի նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշից: «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի փորձագետ Նարեկ Կարապետյանը ոլորտում «բում» է նկատում, նման աճը պայմանավորում է մի քանի գործոններով՝ հիփոթեքային վարկի տոկոսադրույքի մարմանն ուղղվող եկամտային հարկի վերադարձի ծրագիրն ու Երևանում դրա աստիճանական դուրս գալը, անշարժ գույքի շուկայում պահանջարկի ավելացումն ու եկամուտների ավելացումը: Փորձագետը նման դիրքորոշում հայտնեց  «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում:

«Ցուցանիշը բարձր է։ Ընդ որում, այն վերջին տարիներին բարձր է անընդմեջ: Այսինքն՝ եթե օրինակ 2021-ը վերականգնողական տարի էր, 2022-ը ռուս-ուկրաինական պատերազմից հետո մարդկանց Հայաստան տեղափոխվելով պայմանավորված աճի տարի էր, ապա 2023-ին շինարարության աճի պարբերական թրենդն է», - ասաց փորձագետը:

Կարապետյանը շինարարության ծավալի աճը պայմանավորում է հիմնականում բնակարանային շինարարության աճով: «Հիմնական շարժիչ ուժը հիփոթեքային վարկի տոկոսագումարների դիմաց եկամտային հարկի վերադարձի ծրագիրն ու այդ ծրագրի՝ Երևանից աստիճանաբար դուրս գալն է: Դրա պատճառով լրացուցիչ խթաններ են առաջացել՝ շինարարությունն արագացնելու, ծրագրերն առաջ գցելու: Եվ այդ առաջ գցված ծրագրերի շրջանակներում իրականացվող շինարարության պայմաններում զգալի աճ է գրանցվում շինարարության ոլորտում»,-ասաց փորձագետը:

Շինարարության ծավալի աճի մյուս շարժիչ ուժը նա համարում է անշարժ գույքի շուկայում պահանջարկի ավելացումը՝ հիմնականում օտարերկրյա այցելուների կողմից: Թեև Կադաստրի կոմիտեի հրապարակած տվյալների համաձայն օտարերկրացիների կողմից գնումները շատ մեծ ծավալներ չեն ընդգրկում, սակայն փորձագետն ընդգծում է, որ նրանք վարձակալությունների շուկայում դարձել են շատ կարևոր խաղացող՝ վեր հրելով վարձակալության գները: «Իսկ վարձակալության գներն անշարժ գույքի շուկայում ներդրումների հատույցն են: Հետևաբար, երբ այդ հատույցը բարձրանում է, շարժառիթներ են առաջանում նաև ներդրումային նպատակներով բնակարան ձեռք բերելու, դա էլ իր հերթին բարձրացնում է պահանջարկը և խթան է հանդիսանում առաջարկի ավելացման, այսինքն՝ նոր բնակելի համալիրների կառուցման համար», - ասաց Կարապետյանը:

Ոլորտում աճի համար մյուս գործոնը փորձագետը համարեց եկամուտների ավելացումը: «Իհարկե, դեռևս շատ հեռու ենք այն թիրախից, որ կցանկանայինք տեսնել մեր եկամտի մակարդակի առումով, բայց, ամեն դեպքում, եկամտի մակարդակի բարձրացումը չնկատել հնարավոր չէ: Ինչ պատճառներով էլ որ լինի՝ օտարերկրյա կապիտալի ներհոսք և այլն, ամեն դեպքում տեղի է ունեցել եկամտի մակարդակի բարձրացում, ինչն օժանդակում է նաև լրացուցիչ պահանջարկի ձևավորմանը», - ասաց նա:

2023-ին Հայաստանում իրականացված ընդհանուր շինարարության շուրջ 23 տոկոսն իրականացվել է պետական բյուջեի հաշվին՝ 112 մլրդ 534.8 մլն դրամի, 2022-ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճը 0.3 տոկոս է: Դրանից միջազգային վարկերի հաշվին իրականացվել է 26 մլրդ 927 մլն դրամի շինարարություն: Իսկ համայնքների միջոցների հաշվին իրականացվել է 29 մլրդ 549.9 մլն դրամի շինարարություն:

Ըստ տնտեսագետի՝ պետբյուջեի հաշվին իրականացվող շինարարությունը հիմնականում ընդգրկում է ճանապարհաշինությունը: «Հայաստանում բավականին մասշտաբային ճանապարհաշինական ծրագրեր են իրականացվում: Դրանք, բնականաբար, արտացոլվում են պաշտոնական վիճակագրությունում»,-ասաց նա:

Ծավալով ամենաշատ շինարարությունը 2023-ի 11 ամիսներին իրականացվել է կազմակերպությունների միջոցների հաշվին՝ 256 մլրդ 602.2 մլն դրամի՝ 2022-ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ ավելանալով 22.5 տոկոսով: Սա Հայաստանում 11 ամսում իրականացված շինարարության ծավալի կեսից ավելին է՝ 52.1 տոկոսը: Օտարերկրյա ներդրողների հաշվին 2023-ի հունվար-նոյեմբերին իրականացվել է 3  մլրդ 937.8 մլն դրամի շինարարություն, սա 2022-ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ նվազել է 63.9 տոկոսով: Իսկ բնակչության միջոցների հաշվին իրականացված շինարարության ծավալն աճել է 11.7 տոկոսով՝ կազմելով 89 մլրդ 679.1 մլն դրամ:

Ըստ Կենտրոնական բանկի տվյալների՝ առևտրային բանկերի կողմից շինարարության ոլորտին 2023 թվականի նոյեմբերին տրվել է 483 մլրդ 693  մլն դրամի վարկ,  ինչը նախորդ ամսվա հոկտեմբերի նկատմամբ ավել է 14 մլրդ 186 մլն դրամով, իսկ 2022-ի նոյեմբերի 340 մլրդ 663  մլն դրամի   նկատմամբ՝ 143 մլրդ 30 մլն դրամով:

Փորձագետը նշեց, որ շինարարության ոլորտի վարկերի աճի կտրուկ արագացումը հիմնականում տեղի է ունեցել վերջին 2 տարում: «Սա գործող մոդելի բնութագրիչ է, որը կրկնակի պարտքային բեռի վրա է կառուցված: Այդ պարտքային բեռը դրսևորվում է, երբ շինարարական կազմակերպությունները ներդրումների համար վարկեր են ներգրավում, դրանից հետո գնորդներն են հիփոթեքային վարկեր ներգրավում, որի շնորհիվ բնակարան են գնում: Արդյունքում կրկնակի վարկավորման շղթա է առաջանում, որը մեծ մասամբ «կոտրվում է պետական բյուջեի գլխին»», - ասաց Կարապետյանը:

Նա հիշեցրեց՝ 2023-ին 50 մլրդ դրամը գերազանցող հիփոթեքային վարկի տոկոսագումարների հետվերադարձ է կատարվել բյուջեից: 2022-ին այդ թիվը գերազանցել է 30 մլրդ դրամը: Այս աճը շարունակվում է: «Ի վերջո, այս շինարարական բումի համար վճարում է պետական բյուջեն: Եվ այդ շինարարական բումը կառուցվում է կրկնակի պարտքային բեռի վրա», - ասաց Կարապետյանը:

Ըստ փորձագետի՝ թեև վերջին 2-3 տարիներին շինարարության ծավալի բարձր տեմպով աճի ցուցանիշը հեռու է 2000-ականների բումի տվյալներից, սակայն կառուցվող բնակելի շենքերի թիվը, հանձնվող բնակմակերեսը բումի հատկանիշներ են պարունակվում: 2007-2008թթ ցուցանիշին շինարարության այժմյան ծավալները զիջում են, սակայն  տեղի է ունեցել մոդելի փոփոխություն, իսկ նոր մոդելով բում է, որն ընդգրկում է մարդկանց ավելի լայն շրջանակ։

«Եթե նայենք զուտ ծավալային առումով, ՀՆԱ-ում կշռով, շինարարությունը շատ հետ է այն պատկերից, ինչ ունեինք 2000-ականներին, սակայն, երբ փորձում ենք կառուցվածքի մեջ խորանալ, ինչ-որ առումով բացատրելի է լինում: Նախևառաջ, տեղի է ունեցել շինարարության մոդելի փոփոխություն: 2000-ականների շինարարական բումն ընդգրկում էր հիմնականում սեփական միջոցներով շինարարությունը, իսկ բնակարանային շինարարությունը համեմատաբար թանկ սեգմենտ էր ընդգրկում: Ներկայումս մեծ մասամբ շինարարությունն իրականացվում է կազմակերպությունների կողմից և իրականացվում է առավել էժան սեգմենտում: Նույնիսկ, եթե քառակուսի մետրի գները համեմատում ենք այն ժամանակ և հիմա, էական տարբերություն ենք տեսնում: Այսինքն՝ 2000-ականներից հետո շինարարության էժանացում է եղել, խոսքը մեկ քառակուսի մետրի գնի մասին է: Այսինքն՝ այս առումով սեգմենտի տեղափոխություն է եղել», - ասաց նա:

Կարապետյանը նկատեց՝ եթե 2000-ականներին շինարարություն էր իրականացվում հիմնականում Երևանի փոքր կենտրոնն ընդգրկող տարածքներում, հիմա՝ ավելի շատ քաղաքի արվարձաններում: Հիմա նաև ավելի բյուջետային մոդելի շինարարություն է իրականացվում, ինչը պայմանավորված է նրանով, որ սպառման շրջանակն ավելի լայնացել է:

«Եթե 2000-ականներին միջինից շատ ավելի բարձր եկամուտ ունեցող քաղաքացիներն ու օտարերկրացիներն էին գնորդները, ապա ներկայումս, պայմանական, միջին խավին կարելի է վերագրել բնակարանների ձեռքբերումը: Սա կարելի է բնութագրել որպես միջին խավին բնորոշ գործընթաց, որը քաղաքացիների բավականին մեծ թիվ է ընդգրկում: Մենք 30 հազարը գերազանցող քաղաքացիների թիվ ունենք՝ հիփոթեքի վերադարձի ծրագրի շրջանակում», - ասաց փորձագետը:

Աննա Գրիգորյան