Արդյո՞ք կյանք կա շրջանառության հարկի համակարգի վերանայումից հետո. փորձագետ

Շրջանառության հարկի դրույքաչափի բարձրացմամբ և միկրոձեռնարկատիրության համակարգի շահառուների շրջանակի նեղացմամբ Հայաստանի իշխանությունները լուծում են այսրոպեական ֆիսկալ խնդիրներ, որոնք սպառնում են փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոչնչացմամբ և մի շարք ապրանքների ու ծառայությունների կտրուկ թանկացմամբ։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի հետ զրույցում հայտարարել է Փոքր և միջին ձեռնարկատերերի ասոցիացիայի խորհրդի անդամ, հարկային փորձագետ Տիգրան Քեյանը:

Հիշեցնենք, որ ՀՀ կառավարությունը նախատեսում է 2024 թվականի հոկտեմբերից վերանայել շրջանառության հարկի համակարգը, իսկ 2025 թվականից նեղացնել միկրոձեռնարկատիրական համակարգի շահառուների շրջանակը։ Ներկայումս շրջանառության հարկ (փոխարինում է ԱԱՀ-ին և շահութահարկին) վճարում են այն տնտեսվարող սուբյեկտները, որոնց տարեկան շրջանառությունը չի գերազանցում 115 մլն դրամը (2020 թվականի հունվարի 1-ից Հայաստանը վերադարձել է մինչև 115 մլն դրամ չհարկվող տարեկան շրջանառությանը)։ Այս խումբը ներառում է ՓՄՁ ձեռնարկություններ, անհատ ձեռներեցներ և նոտարներ: Խոսքը, մասնավորապես, առևտրային գործունեության շրջանառության 5% - ի և արտադրական գործունեության շրջանառության 3,5% - ի վճարումների մասին է։

Իսկ այժմ Ֆինանսների նախարարությունն առաջարկում է վերանայել գործունեության հիմնական տեսակների համար սահմանված շրջանառության հարկի դրույքաչափերը՝ փաստաթղթավորված ծախսերի հաշվին վճարման ենթակա հարկի նվազեցման հնարավորություն ընձեռելով: Մասնավորապես, առեւտրական գործունեության ոլորտի գործարարների համար առաջարկվում է շրջանառության հարկի 10% դրույքաչափ սահմանել՝ ներկայիս 5%-ի փոխարեն, հանրային սննդի ոլորտում ՝ 6% - ի փոխարեն սահմանել 12%, արտադրական գործունեության ներկայացուցիչների համար՝ 3,5% - ի փոխարեն ՝ 7%, այլ գործունեության տեսակների համար՝ 10% ՝ գործող 5% - ի փոխարեն:

Տիգրան Քեյանի խոսքով, թերևս, լավագույն բանը, որ կարելի է ասել այս նախաձեռնության մասին՝ Ֆինանսների նախարարությունն անկեղծ էր. վերանայումն ուղղված է շրջանառության հարկի համակարգում աշխատանքի գրավչության նվազեցմանը և ընդհանուր հարկման համակարգի անցնելու համար < խթաններ > ստեղծելուն (այս մասին հունվարի 31-ին ամփոփիչ ասուլիսում հայտարարեց ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը - խմբ.):

Փորձագետի համոզմամբ՝ ֆինանսական գերատեսչությունը խիստ խորամանկում է, պնդելով, որ նրանց մոտ, ովքեր կկարողանան փաստաթղթավորմամբ հաստատել իրենց ծախսերը, հարկային բեռը ոչ միայն չի ավելանա, այլ, նույնիսկ, հնարավոր է, նվազի։ <Նման բան չի կարող լինել: Շրջանառության հարկ վճարողն աշխատում է շատ փոքր հավելագնով, ինչը նրան թույլ է տալիս ինչ-որ կերպ մրցակցել խոշոր բիզնեսի հետ, բայց շրջանառության և ծախսերի հաշվին չի կարող կրճատել այդ հավելագինը: Այսօր մարդիկ աշխատում են 4-5% մարժայով, եթե հաշվի առնենք 2,5% բանկային միջնորդավճարները անկանխիկ վճարման դեպքում և շրջանառության հարկը, ապա արդեն 3-4%  նվազում է, և բիզնեսը, նույնիսկ, հարկերի գրագետ հաշվառման դեպքում, չի կարողանա աշխատել այս ռեժիմով", - պարզաբանել է նա։

Բացի այդ, փորձագետը հարց է տալիս, թե փաստաթղթավորված ծախսերից հարկային նվազեցման ինչ «բացառիկ» հնարավորության մասին կարող է խոսք լինել, օրինակ, իրավաբանական ծառայություններ մատուցող անձանց համար: Օրենսդրական նախաձեռնությունը նրանց համար նախատեսում է փաստաբանական գործունեության հարկային բեռի զգալի բարձրացում ՝ առաջարկելով շրջանառության հարկ սահմանել շահույթի 10 տոկոսի չափով արդեն 2024 թվականի հոկտեմբերից, եւ ներդնել հարկման ընդհանուր համակարգ, որը ներառում է 20 տոկոս ԱԱՀ եւ 18 տոկոս շահութահարկ ՝ սկսած 2025 թվականի հունվարից։ <Ակնհայտ է, որ նախագծի ընդունման դեպքում կտրուկ կավելանա փաստաբանների հարկային բեռը, ինչը կհանգեցնի փաստաբանական ծառայությունների արժեքի զգալի աճի: Ի վերջո, քաղաքացիների այս խմբի համար ծախսերը ներդրումներ են գիտելիքների և ձեռք բերված փորձի մեջ: Այդ դեպքում ի՞նչ նվազեցման մասին կարող է խոսք լինել։ Ընդհակառակը, դրույքաչափի բարձրացումն անխուսափելիորեն կհանգեցնի իրավաբանական ծառայությունների թանկացմանը, առնվազն, 30-40% - ով։ Արդյունքում՝ կկրճատվի իրավաբանական օգնության հասանելիությունը, հատկապես, միջին եւ ցածր եկամուտ ունեցող մարդկանց համար, որոնք կփորձեն իրավաբանական օգնության չդիմել՝ առանց ծայրահեղ անհրաժեշտության, ինչպես դա անում են այսօր բժշկական ծառայությունների դեպքում", - հայտարարել է Քեյանը։

Դրույքաչափի այս բարձրացումը, հիմնականից բացի, ենթադրում է նաև միջնորդավորված լրացուցիչ ֆինանսական բեռ տնտեսվարող սուբյեկտի համար: Եթե նախկինում բիզնեսը վճարում էր միայն որոշակի շրջանառության հարկ, և, միևնույն ժամանակ, ոմանք իրենք էին վարում իրենց հաշվառումը, ապա այժմ նա ստիպված կլինի շատ բարդ հարկային հաշվառում վարել' հարկերի վճարման ենթակա չափը որոշելու համար' ճիշտ հաշվարկել եկամուտները, նվազեցնել ծախսերը, այս ամենը հաշվի առնել հարկային բազան նվազեցնելու գործում և այլն: Իսկ դրա համար արդեն անհրաժեշտ կլինի դիմել որակավորված հաշվապահի օգնությանը, ինչը ենթադրում է նոր ծախսեր, որոնք շատերը չեն ձգի։

Հարկային փորձագետը խոստովանում է, որ, հնարավոր է, շատ հարկատուներ այսօր փորձում են ամեն գնով լինել և մնալ տվյալ համակարգում, այդ թվում ՝ թաքցնելով իրացման իրական ծավալները, կամ արհեստականորեն կոտորելով բիզնեսը, որպեսզի չհատեն ավելացված արժեքի հարկից ազատվող շեմը և չանցնեն հարկման ընդհանուր համակարգ: Սակայն, ինչպես կարծում է Քեյանը, Պետեկամուտների կոմիտեն այս երեւույթի դեմ պայքարելու համար ունի բավարար գործիքակազմ, այդ թվում ՝ փոխկապակցվածության ճանաչման ինստիտուտը, մշակվում է ագրեսիվ հարկային պլանավորման քաղաքականություն, իրականացվում են օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ, որոնց արդյունքում արդեն շատերը տեղափոխվել են ընդհանուր հարկային դաշտ: Հարցն այն է, որ ՊԵԿ-ի համար ծանր են նման միջոցառումները, և նրանց համար ավելի հեշտ է գնալ նոր խստացումների:

Ինչ վերաբերում է Ֆինանսների նախարարության այն հիմնավորմանը, որ գործող կարգավորումների պատճառով նույն գործունեությամբ զբաղվող երկու բիզնես հայտնվում են անհավասար վիճակում ՝ փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը վճարում է շրջանառության հարկ, խոշոր բիզնեսը ՝ շահութահարկ և ԱԱՀ, որի արդյունքում ՓՄՁ կողմից վճարվող արդյունավետ հարկը կազմում է 3-4 տոկոս, իսկ խոշոր բիզնեսը վճարում է 2-2, 5 անգամ ավելի ՝ 10 տոկոս, Քեյանը նկատում է. "Միշտ էլ այդպես է եղել, և դա իրերի կարգի մեջ է. չեն կարող փոքր եւ խոշոր բիզնեսները լինել հավասար պայմաններում: Սակայն այս միջոցառումների արդյունքում խոշորը կդառնա ավելի խոշոր, իսկ ՓՄՁ-ն կվերանա>:

Հարկային փորձագետը վստահ է, որ վերջին հաշվով դա հանգեցնելու է որոշակի ապրանքների ու ծառայությունների թանկացման և շատ տնտեսվարող սուբյեկտների փակման։ "Գործող կառավարությունը ժամանակին խոստացել էր աջակցել փոքր և միջին ձեռնարկատիրությանը, ներմուծեց արտոնյալ հարկային ռեժիմով միկրոձեռնարկատիրություն հասկացությունը։ Իսկ այսօր փոքր բիզնեսին ասում են ՝ մենք հրաժարվում ենք նախկին քաղաքականությունից և նպատակներից և խստացնում ենք ձեր գոյության պայմանները, որոնք ձեզ մահվան մոտ ինչ-որ բան են կանխատեսում։ Ստացվում է, որ բիզնեսին, պարզապես, խաբել են", - ամփոփել է Տիգրան Քեյանը։

Նաիրա Բադալյան