Հայաստանի ֆինանսական համակարգի «թույլ օղակը»

 

Միակ ոչ բանկային գործիքը, որը որոշակի մրցակցային պոտենցիալ ունի, պարտադիր կենսաթոշակային համակարգն է, որի ակտիվները 2023թ-ի վերջում կազմել են շուրջ 800 միլիարդ դրամ։ Սակայն այդ ակտիվների զգալի մասը (22%-ը) ներդրված է բանկային հաշիվներում, իսկ 43%-ը՝ ցածր եկամտաբերությամբ պետական պարտատոմսերում, ինչը ընդգծում է համակարգի կախվածությունը բանկերից և պետական ֆինանսներից։

Կապիտալի շուկա. «կյանքի նշաններ»
Ռուս-ուկրաինական հակամարտության մեկնարկից հետո, երբ Ռուսաստանից Հայաստան կապիտալի մեծ ներհոսք եղավ, որոշակի ակտիվություն նկատվեց նաև կապիտալի շուկայում։ Վերջինս 2023 թ-ին, 2022 թ-ի համեմատ, գրանցեց կապիտալացման 50․5% աճ, իսկ 2021-2022 թթ-ին աճի ցուցանիշն արտառոց էր՝ 599%։

 Այդուհանդերձ, 2024 թ-ի հոկտեմբերի վերջի դրությամբ Հայաստանի ֆոնդային բորսայում ցուցակված են եղել (առևտրին թույլատրված) ընդամենը 11 թողարկողի բաժնետոմս և 23 թողարկողի պարտատոմս (ընդամենը 149 արժեթուղթ)։

Տարիների ընթացքում այս քանակը նշանակալի փոփոխությունների չի ենթարկվել, օրինակ 2020 թ-ի տարեվերջին բորսայում ցուցակված են եղել 30 թողարկող։ Ծավալի առումով շուկայում արձանագրվել է հետևողական աճ, բայց դա հիմնականում պայմանավորված է եղել պետական ​​պարտատոմսերի, այլ ոչ թե մասնավոր հատվածում ներդրումների աճով։ Չնայած կորպորատիվ և պետական պարտատոմսերի ծավալը  վերջին տարիներին աճել է միանման տեմպով (2018-2023 թթ․-ին տարեկան միջինում շուրջ 32%), այնուամենայնիվ 2023 թ-ի տվյալներով պետական պարտատամոսերի շրջանառության մեջ եղած ծավալը շուրջ հինգ անգամ գերազանցում է կորպորատիվ պարտատոմսերինը։

Հայաստանի ֆոնդային բորսայի հիմնական ցուցանիշները, 2018-2023

Այսպիսով, չնայած Հայաստանի ֆինանսական համակարգի դիմակայունության բարելավմանը, ոչ բանկային հատվածը մնում է երկրի ֆինանսական հատվածի «թույլ օղակը»։ Մասնավորապես, ֆոնդային շուկայի զարգացման դանդաղությունը, պետական պարտատոմսերի գերակշռությունը և կորպորատիվ կառավարման խնդիրները խոչընդոտում են ոլորտի լիարժեք զարգացմանը։ Արդյունավետ բարեփոխումների միջոցով հնարավոր կլինի դիվերսիֆիկացնել ֆինանսական համակարգը և բարձրացնել դրա կայունությունը արտաքին շոկերի նկատմամբ։