Դեկտեմբերի 1-ից ինչքա՞ն է ավելանալու գույքի նոր հարկը, 6 տարի հետո թանկարժեք բնակարանները որքա՞ն գույքահարկ են վճարելու
2021 թվականի դեկտեմբերի 1-ից ՀՀ քաղաքացիները գույքահարկը կվճարեն նոր դրույքաչափերով:
Հիշեցնենք, որ «ՀՀ հարկային օրենսգրքում» փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագիծն ընդունվեց 2020 թ.-ի Ազգային ժողովի հունիսի 25-ի արտահերթ նիստում, որով էլ նախատեսվեց գույքահարկի գործող դրույքաչափերի փոփոխություններ: Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ նախագիծը հանրային մեծ հնչեղություն ստացավ և դժգոհությունների տեղիք տվեց՝ արժանանալով քննադատությունների, կառավարությունը հետքայլ չկատարեց:
Ընդունված օրենսդրական փոփոխությունների օբյեկտն անշարժ գույքն է: Մասնավորապես՝ շենք-շինությունները, այլ ոչ թե հողամասերը: Համաձայն օրենսդրական փոփոխությունների՝ գույքահարկի ավելի բարձր դրույքաչափերի անցնելու ժամկետը սահմանվել է վեց տարի: Այսպիսով, անշարժ գույքի սեփականատերերն առաջին անգամ գույքահարկի նոր սանդղակով վճարում կկատարեն 2021 թվականի դեկտեմբերին՝ գույքահարկի 25 տոկոսը, 2022 թվականին՝ 30 տոկոսը, 2023 թվականին՝ 35 տոկոսը, 2024 թվականին՝ 50 տոկոսը, 2025 թվականին՝ 75 տոկոսը, 2026 թվականի հունվարի 1-ից՝ 100 տոկոսը։
Ֆինանսների նախարարության Եկամուտների քաղաքականության և վարչարարության մեթոդաբանության վարչության պետ Օրի Ալավերդյանը գույքահարկի դրույքաչափերի փոփոխությունը համարում է տեղին, քանի որ, ըստ նրա, գույքահարկի համակարգը հնացել էր, արդիական չէր և չէր արտացոլում իրական պատկերը: Նրա խոսքով, խնդիրն այն էր, որ գործող կադաստրային արժեքների հիման վրա անշարժ գույքի հարկի հաշվարկման մոտեցման շրջանակներում հնարավոր չի լինում ապահովել անշարժ գույքի լիարժեք հարկումը, ինչի հիմնական պատճառը կադաստրային արժեքների խիստ թերագնահատված լինելն է: Նոր համակարգն իր տրամաբանության մեջ ունի՝ անցում կադաստրային արժեքներից շուկայական մոտարկված արժեքների։
Օրի Ալավերդյանն ասում է՝ գույքերի մեծ մասի սեփականատերերը, երկար տարիներ, «սիմվոլիկ» գույքահարկ են վճարել՝ տարեկան 500-600 դրամ, մինչդեռ նրանց բնակարանների շուկայական արժեքը 70-80 հազար ԱՄՆ դոլար է: Կամ՝ 75-80 թվականներին կառուցված բազմաբնակարան բնակելի շենքերի բնակարանների ժամկետներով պայմանավորված, նրանց կադաստրային արժեքները նվազել են՝ դառնալով 3 միլիոն դրամի շեմից ցածր, որոնց համար գույքահարկ չէր վճարվում: Իսկ նման քանակով և շուկայական արժեքով շենքերը, մեր զրուցակցի խոսքով, հանրապետությունում բավականին մեծ թիվ են կազմում:
«Նորակառույց շենքերում թանկարժեք բնակարանները, որոնք ամորտիզացիայի խնդիր չունեն, նրանց արժեքին համապատասխան գույքահարկ չէր հաշվարկվում: Նորակառույց շենքի բնակարանի գծով գույքահարկի և նրա շուկայական արժեքի մեջ մեծ անդունդ կար: Եվ այս ամենը հաշվի առնելով էլ, խնդիր էր դրվել, փորձել գույքահարկի պարտավորությունը ինչ-որ ձևով կապել այդ գույքի իրական՝ շուկայական արժեքի հետ, որպեսզի հասկանանք, որ գույքահարկի պարտավորությունները կապ ունեն սեփականության արժեքի հետ:
2019 թվականի տարեվերջին ընդունվեց կադաստրային մոտարկված շուկայական արժեքի գնահատման կարգը սահմանող օրենքը և դրա հիման վրա կատարվեց հանրապետության ամբողջ գույքային միավորների վերագնահատում՝ փորձելով ստանալ գույքի շուկայական արժեքները, հետո վերանայվեցին դրանց գոտիականությունը, գոտիավորումները, նոր գործակիցներ կիրառվեցին, ու, ըստ այդմ, ստացվեց գույքային միավորների արժեքների նոր բազա, որի հիման վրա վերանայվել է հարկային բեռը»,-ասաց Օրի Ալավերդյանը:
Հետաքրքրվեցինք՝ որքանո՞վ էր նպատակահարմար նախագիծը կյանքի կոչել տնտեսական այս ճգնաժամի պայմաններում, երբ աշխարհը, այդ թվում և Հայաստանը COVID-19-ի պատճառով տնտեսական մեծ վնասներ են կրել, մարդկանց եկամուտները նվազել են, գումարած՝ արցախյան վերջին պատերազմը: Ի պատասխան, Օրի Ալավերդյանն ասաց՝ «Այս բարեփոխումները մենք չենք գնահատում հակատնտեսական ինչ-որ մի երևույթ: Մենք չենք դիտարկում, որ սա, հարկային բեռի այնպիսի ավելացում է, որը կհանգեցնի տնտեսական երևույթների կտրուկ փոփոխությունների, որովհետև բեռի աճն այդքան մեծ չէ»:
Նա ներկայացրեց՝ միջին վիճակագրական բնակարանի բեռն ինչքանով է ավելանալու. «Օրինակ՝ Երևանի կենտրոնում 121 քառակուսի մետր մակերեսով բնակարանը, որը 2020-ին տարեկան վճարել է ընդամենը 9 հազար 148 դրամ գույքահարկ, փոփոխությունից հետո՝ 2021 թվականին, վճարելու է 11 հազար դրամ: 2026 թվականին՝ կվճարի 44 հազար դրամ գույքահարկ: Կամ՝ մինչև 10 միլիոն դրամ արժեք ունեցող բնակարանների դեպքում հարկի աճը միջինում կազմում է 2986 դրամ, իսկ առավելագույնը՝ 5000 դրամն է: Մինչև 25 միլիոնի դեպքում առավելագույնը աճում է 19 հազար դրամ, մինչև 47 միլիոնի դեպքում՝ տարեկան 60 հազար դրամ, մինչև 75 միլիոնի դեպքում՝ առավելագույնը 158 հազար դրամ գույքահարկի աճ կլինի: Սրանք առավելագույն թվերն են»:
Պարոն Ալավերդյանն ասաց, որ առանձին գույքային միավորների մասով նույնիսկ կա հարկային բեռի նվազում. «454 հազար միավոր գույքի մասով գույքահարկի պարտավորությունները 2021 թվականին նվազել են: Այս թիվը տարիների ընթացքում նվազում է»:
Ֆիննախի պաշտոնյայի խոսքով՝ ճիշտ է նախագիծը 2020 թվականին է ընդունվել, սակայն այդ բարեփոխումները մեկնարկել են դեռևս 2017 թվականից: Իսկ 2018 թվականին ձևավորված նոր կառավարության ծրագրում այդ փոփոխությունն ամրագրված է եղել: Նա նշեց, որ գույքահարկից գանձվող գումարները բացառապես գնալու են համայնքային բյուջե, որոնք հետադարձ արդյունք են ունենալու համայնքի բնակիչների համար՝ բարեկեցիկ տրանսպորտի, փողոցների լուսավորության, շենքերի տանիքների բարեկարգման և այլ համայնքային ծառայությունների տեսքով:
Օրի Ալավերդյանի դիտարկմամբ, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի կողմից վարվող պետական ֆինանսների վիճակագրության համաձայն` Հայաստանում 2019 թվականին անշարժ գույքի հարկ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմել է 0,2 %: Եվ դրա միակ պատճառը հարկման բազաների ցածր լինելն է: Այս ցուցանիշով Հայաստանն ամենացածրն է տարածաշրջանում: Հարևան Վրաստանում՝ 1,1 % է, Ռուսաստանում՝ 1,2 %, Բելառուսում 0,6 %, Ղազախստանում՝ 0,5 %:
Հարցին՝ դրույքաչափերը բարձրացնելու արդյունքում որքանո՞վ են ավելանալու համայնքային բյուջեի եկամուտները, Օրի Ալավերդյանը պատասխանեց, որ մինչ այժմ անշարժ գույքի հարկի գծով գույքահարկի պարտավորությունները հանրապետության տարածքում կազմել են 9 միլիարդ 88 միլիոն դրամ: 2021 թվականին կկազմեն 9 միլիարդ 599 միլիոն դրամ, 2026 թվականին՝ 38 միլիարդ 400 միլիոն դրամ:
Մեր դիտարկմանը, թե ընդդիմախոսները մտահոգություն էին հայտնում, որ Երևանի կենտրոնում 3-4 սենյականոց բնակարաններում կան միայնակ ապրող և թոշակ ստացող քաղաքացիներ, որոնք խորհրդային տարիներին ստացել են այդ բնակարանները կամ՝ ժառանգել, նախագծի մշակման ընթացքում արդյոք հաշվի առե՞լ են այդ խոցելի խմբերի հանգամանքը, Օրի Ալավերդյանն ասաց՝ այս պահին այդպիսի հարցեր չենք քննարկել. «Բայց մեր դիտարկումները ցույց են տալիս, որ այդպիսի կարգավիճակի բնակարանները շատ չեն: Մենք հատ-հատ չենք դիտարկել, բայց դիտարկել ենք տիպային բնակարաններ, որոնք տեղավորվում են այդ շեմերի պայմաններում: Օրինակ՝ Երևանում, Հերացու փողոցում 121 քմ մակերեսով բնակարանի հարկային բեռը աճելու է՝ 2026 թվականին դառնալով տարեկան 44 հազար դրամ: Այսօր կազմում է 10 հազար դրամ: Այսինքն՝ հարկային բեռն ավելանալու է 30 հազար դրամով՝ 2026 թվականին, ինչը տարվա կտրվածքով շատ մեծ գումար չէ»:
Ինչ վերաբերում է սոցիալական վատ վիճակում գտնվող այն քաղաքացիներին, որոնք թեև ապրում, են կենտրոնում, բայց ցածր եկամուտներ ունեն, ըստ ֆիննախի պաշտոնյայի, պետք է հաշվի առնել, որ այդ բնակարանները հին են, իսկ հին լինելն արդեն իսկ ազդում է մոտարկված շուկայական արժեքի վրա. «Որովհետև այստեղ ամորտիզացիոն գործակիցներ են աշխատում: Դա բավականին իջեցնում է շուկայական հիմք հանդիսացող գինը: Ոչ թե իրական շուկայական այլ մոտարկված շուկայական գինը: Մենք դեռ 2021 թվականում ենք, և 25 տոկոսով հարկային բեռ կրելը, մեր կարծիքով, էական թիվ չէ»: