Աղասի Թավադյան․ Հայաստանի ՏՏ ոլորտը. ռազմավարական առաջնահերթությունից մինչև հնարավոր անկում

Խոշոր ՏՏ հարկ վճարողների ցանկը բացահայտում է մի շարք հետաքրքիր միտումներ: 2024 թվականի հունվար-հունիս ամիսներին 1000 խոշոր հարկատուների ցանկում ներառվել են 79 ՏՏ ընկերություններ, որոնք պետբյուջեի համար ապահովել են 45.9 մլրդ դրամի եկամուտ՝ 123 մլն դրամով ավելի քիչ, քան 2023թ-ի նույն ժամանակահատվածում: ՏՏ ընկերությունների ներդրումը ընդհանուր հարկային եկամուտներում նվազել է 4.8%-ից մինչև 4.4%:
 

Synopsys Armenia-ն առաջատարն է՝ ապահովելով վճարված շահութահարկի 12%-ը (1.1 մլրդ դրամ): Սակայն ՏՏ ոլորտի 20 ամենախոշոր հարկատուներից ութի դեպքում վճարած հարկերը նվազել են: Հատկապես զգալի անկում է գրանցվել Veeam Armenia, VMware, DataArt և EPAM ընկերությունների դեպքում, ինչը հիմնականում պայմանավորված է եկամտային հարկի նվազմամբ: 

ՏՏ ոլորտի անկման պատճառները

1. ՀՀ դրամի արժևորում. 2022 թվականի սկզբին մեկ դոլարը արժեր 480 դրամ, իսկ այժմ՝ 386 դրամ: Դրամը ներկայումս ամենաարժևորված արժույթն է փոխարկելի արժույթների շարքում: Այս արժևորումը բացասաբար է անդրադառնում արտահանմանը կողմնորոշված ոլորտների, այդ թվում՝ ՏՏ ոլորտի վրա: 2022-ին դրամի արժևորման հետևանքով շատ տեղական ՏՏ ընկերություններ սնանկացան, սակայն այս միտումը չերևաց ընդհանուր վիճակագրության մեջ՝ օտարերկրյա, հատկապես ռուս ծրագրավորողների մեծ ներհոսքի պատճառով: 2024-ի սկզբին դրամի հետագա արժևորումը (404-ից 386 դրամ մեկ դոլարի դիմաց) նպաստեց ՏՏ ոլորտում նոր սնանկացումների (Կարդացեք ավելին՝ Դրամի դրամա․ Ինչո՞ւ է արժեզրկվում և արժևորվում դրամը): Ի տարբերություն նախորդ շրջանի, այժմ աշխատուժի ներհոսք չկա, այլ նկատվում է ՏՏ մասնագետների արտահոսք:
2. Հարկային քաղաքականության փոփոխություններ. Հայաստանում հարկահավաքությունը դարձել է ինքնանպատակ: Շրջանառության հարկը փոքր և միջին ձեռնարկությունների համար բարձրանում է 5%-ից մինչև 10%՝ 2025 թվականին: Միևնույն ժամանակ, հարևան Վրաստանը ՏՏ ընկերությունների համար սահմանել է ընդամենը 1% հարկ, ինչը գրավիչ է դարձնում այդ երկիրը Հայաստանի ՏՏ ընկերությունների համար:
   
   Կարևոր է նշել, որ Հայաստանի ՏՏ ոլորտի հարկային արտոնությունները մոտենում են ավարտին: Սերտիֆիկացված ՏՏ ընկերությունների համար նվազեցված 10% եկամտահարկի դրույքաչափը կավարտվի 2024 թվականի դեկտեմբերի 31-ին, իսկ շահութահարկի արտոնությունները արդեն ավարտվել են 2023 թվականի դեկտեմբերի 31-ին: Այս արտոնությունների ավարտը կարող է լուրջ հարված հասցնել Հայաստանի ՏՏ ոլորտի մրցունակությանը և զարգացմանը, հատկապես հաշվի առնելով հարևան երկրների առաջարկած ավելի գրավիչ պայմանները:
   
   
3. Երևանում կյանքի թանկությունը. ՀՀ դրամի արժևորման պատճառով Հայաստանը դարձել է ավելի թանկ օտարերկրյա մասնագետների համար: 2022-2023 թվականներին Երևանում բնակարանի վարձակալության գինը նույնիսկ գերազանցում էր Մոսկվայի գները: Սա նվազեցնում է Հայաստանի երկարաժամկետ գրավչության ապահովումը: Երևանի բարձր կենսական ծախսերի մասին մենք գրել ենք Երևանը Մոսկվայից ավելի թանկ է վերլուծությունում:
4. Կապիտալի արտահոսք. Վերջերս Հայաստանում նկատվում է կապիտալի արտահոսք և ներհոսքի կրճատում: ՏՏ մասնագետները եկան կապիտալի հետ և հեռանում են դրա հետ: Կապիտալի արտահոսքի միտումները մենք նկատել ենք դեռ տարվա սկզբին, ինչպես քննարկվել է Կապիտալի արտահոսք հոդվածում:
    

Երկարաժամկետ հետևանքները և հնարավորությունները

ՏՏ ոլորտի ներկա իրավիճակը ցույց է տալիս զարգացման ռազմավարությունը վերանայելու անհրաժեշտությունը: 2022-ի ՏՏ մասնագետների ներհոսքը ժամանակավոր էր, և երկարաժամկետ քաղաքականությունը չպետք է հիմնվի դրա վրա: Կառավարության՝ հարկահավաքությունը որպես հիմնական ցուցանիշ դիտարկելը կարող է վտանգել երկարաժամկետ հարկային արտոնությունների ռազմավարությունը, որն անհրաժեշտ է կայուն ՀՆԱ աճի համար: 

Առաջարկություններ

1. Հարկային քաղաքականության վերանայում: Հարկային բեռի թեթևացումը կարող է օգնել տնտեսական անկման պայմաններում: Հարկահավաքությանը մենք քննարկել ենք այս նյութում՝ Հայաստանը հարկում է ժամանակը․ Խաղ տնտեսական աճի հետ :
2. Վանաձորը՝ որպես ՏՏ հանգույց: Քաղաքի ռազմավարական դիրքը Երևանի և Թբիլիսիի միջև կարող է օգտագործվել՝ հարկային արտոնություններով ՏՏ մասնագետներին գրավելու համար (կարդացեք նաև՝ Մասնավոր աշխատատեղերի 76 տոկոսը Երևանում է):
3. Դրամի փոխարժեքի կառավարում: Ուժեղ արժույթը բացասաբար է ազդում ՏՏ ոլորտի և արտահանման վրա, սակայն արժեզրկումը կարող է խթանել պետական պարտքի աճը և կապիտալի արտահոսքը։ Այս հանգամանքով է պայմանավորված գրեթե 0-ական գնաճի պայմաններում ԿԲ տոկոսադրույքերը իջեցնելու տարակուսումը։ Այս հարցը արժանի է առանձին վերլուծության։
4. Հասանելի բնակարանաշինություն: Չնայած կապիտալի ներհոսքը հիմնականում գնացել է բնակարանաշինություն, այս հարցը դեռ լուծում է պահանջում:

Առաջիկա ամիսները վճռորոշ կլինեն Հայաստանի ՏՏ ոլորտի ապագայի համար: Հետևե՛ք մեզ այս և տնտեսության այլ ոլորտների վերլուծությունների համար:

Ավելին՝   tvyal.com